Wizerunek Marii Skłodowskiej-Curie
w prasie polskiej – lata 1903-1939

10 grudnia 1903 r. Akademia Nauk w Sztokholmie ogłosiła, że Nagrodę Nobla z fizyki za rok 1903 przyznano w połowie małżeństwu Curie a w połowie H. Becquerelowi, za pracę w dziedzinie promieniotwórczości. Chociaż wiadomość ta była znana już od początku listopada, aż do stycznia 1904 żaden z miesięczników polskich zajmujących się popularyzacją nauki, takich jak Wszechświat, Kosmos. Czasopismo Techniczne nie wspomina o Nagrodzie Nobla dla Marii Skłodowskiej-Curie. ^[1] Większe zainteresowanie osobą uczonej wykazują tygodniki, np.: Tygodnik Polski (11 grudnia 1903 r.) zamieścił notatkę pod tytułem „Nagroda Nobla przyznana Polce”. Informacje o przyznaniu Nagrody Nobla drukują również: Głos. Tygodnik Naukowo-Literacki, Społeczny i Polityczny (26 grudnia 1903 r. nr 53) i Bluszcz (10 stycznia 1903/1904 r. nr 2), Tygodnik Ilustrowany (5 grudnia 1903 r. nr 49) publikuje życiorys uczonej. W tym też okresie wzmianki o przyznaniu Nagrody Nobla Marii Skłodowskiej-Curie, zamiesciły wszystkie ważniejsze gazety, np.: Czas i Kurjer Lwowski (7 listopada 1903 r.), Gazeta Narodowa (8 listopada), Kurjer Poranny (9 listopada), Nowa Reforma i Kurjer Warszawski (10 listopada), Czas i Gazeta Kaliska (12 grudnia), Kurjer Warszawski, Nowa Reforma i Gazeta Toruńska (13 grudnia), Gazeta Narodowa, Słowo i Gazeta Warszawska, (15 grudnia), Dziennik Poznański (19 grudnia), Gazeta Kaliska (23 grudnia).

Przez następną dekadę od czasu do czasu pojawiały się w prasie polskiej korespondencje dotyczące pracy i życia uczonej. Zainteresowanie Marią Skłodowską-Curie ponownie wzrosło w związku z przyznaniem jej po raz drugi Nagrody Nobla 7 listopada 1911 r., którą odebrała osobiście w Sztokholmie 10 grudnia 1911 r. Jednak nie wszystkie czasopisma odnotowały to doniosłe wydarzenie na swoich łamach. ^[2] Wśród tych, które informowały o wręczeniu nagrody wybitnej uczonej były m. in.: Tygodnik Ilustrowany (1911 r. nr 915), Świat (1911 r. nr 46), Chemik Polski (1911 r. nr 22) Wieczory Rodzinne (1911 r. nr 47). Więcej informacji o kolejnej Nagrodzie Nobla dla Marii Skłodowskiej-Curie zamieszczają dzienniki, m. in. Czas (1911 r. nr 503, nr 510, nr 564, nr 570), Kurier Warszawski (1911 r. nr 307, nr 313, nr 343, nr 345), Ilustrowany Kurier Codzienny (1911 r. nr 256, nr 259), Dziennik Poznański (1911 r. nr 254, nr 256, nr 283), Kurier Poznański (1911 r. nr 256), Rozwój (1911 r. nr 287), Nowa Reforma (1911 r. nr 513, 533, 565).

W latach 20-tych Maria Skłodowska-Curie miała już w świecie nauki utrwaloną pozycję wybitnej uczonej, jako dwukrotna laureatka Nagrody Nobla, oraz jako prekursorka leczenia raka za pomocą promieniowania jonizującego. Podkreślano, że jest pierwszą kobietą, która została profesorem Sorbony oraz, że przez wiele lat była jedyną kobietą uczestniczącą w Konferencjach Solvayowskich – dorocznych spotkaniach najwybitniejszych uczonych świata. Także w Polsce wiele instytucji naukowych zaoferowało wielkiej uczonej najwyższe tytuły i odznaczenia. W ojczyźnie Maria Skłodowska-Curie otrzymała tytuły doktora honoris causa Uniwersytetu Warszawskiego (1909 r.), Uniwersytetu Lwowskiego i Politechniki Lwowskiej (1912 r.), Uniwersytetu Poznańskiego i Uniwersytetu Jagiellońskiego (1924 r.) oraz Politechniki Warszawskiej (1926 r.). Od 1909 r. była stałym członkiem Akademii Umiejętności, od 1913 r. honorowym dyrektorem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, a w 1924 r. otrzymała honorowe obywatelstwo Warszawy.

Prasa polska tego okresu, w związku z jej osobą, skupia się na relacjach z przebiegu realizacji „najgorętszego życzenia” ^[3] uczonej, tj. budowy Instytutu Radowego w Warszawie. Na uroczystość wmurowania kamienia węgielnego pod budowę Instytutu w dniu 7 czerwca 1925 roku Maria Skłodowska-Curie przybyła osobiście. Udział w tej uroczystości wzięli także: Prezydent Rzeczypospolitej Stanisław Wojciechowski, przedstawiciele najwyższych władz państwowych i stowarzyszeń naukowych, ambasador Republiki Francuskiej oraz rzesze mieszkańców Warszawy. Budowa Instytutu była stałym przedmiotem zainteresowania ówczesnej prasy. Relacje na ten temat znaleźć można w czasopismach takich jak: Bluszcz (1924 r. nr 48, 1929 r. nr 41), Polska Zbrojna (1929 r. nr 313), Tygodnik Ilustrowany (1925 r. nr 2 i 22), Zdrowie (1925 r. nr 6), Posiew (1925 r. nr 25), Świat (1925 nr 20 i 25), Naprzód (1928 r. nr 47), Zorza (1925 nr 31), Żołnierz polski (1928 r. nr 42) oraz w dziennikach, np.: Rzeczpospolita (1929 r. nr 102), Gazeta Polska (1929 r. nr 35), Kurier Warszawski (1925 r. nr 157 i nr 159 wyd. wiecz. , 1926 nr 160 wyd. wiecz. , nr 300 Niedz. Dod., 1926 nr 292 dod. por., 1927 nr 266 wyd. por., 1929 r. nr 331 wyd. wiecz. ,), Epoka (1927 r. nr 321), Ilustrowany Kurier Codzienny (1925 nr 153 i 154).

W latach 30-tych do ogółu społeczeństwa polskiego docierało coraz więcej i coraz bardziej entuzjastycznych opinii dotyczących Marii Skłodowskiej-Curie. Jej biografia, osiągnięcia i osobowość stały się tematem artykułów pism popularyzujących naukę i opiniotwórczych, a związane z jej osobą wydarzenia pożądanymi informacjami dla dzienników. Niektóre pisma kreują ją na bohatera narodowego. Zwiększone zainteresowanie jej osobą mające miejsce zwłaszcza w latach 1932-1934, jest związane z przypadającymi na te lata wydarzeniami: 29 maja 1932 r. – uroczystym otwarciem Instytutu Radowego w Warszawie ^[4] i 4 lipca 1934 r. – śmiercią uczonej.

Z czasopism jak zawsze chętnie i starannie o Marii Skłodowskiej-Curie pisały m.in. Bluszcz (1931 r. nr 32, 1934 r. nr 28 i nr 49, 1935 r. nr 36/37, 1937 r. nr 47, 1938 r. nr 48 i 49) Wiadomości literackie (1934 r. nr 32, 1937 r. nr 15, 17, 26, 1938 r. nr 21, 37, 38, 39 i 40) Tygodnik Ilustrowany (1932 r. nr 23 i 46, 1934 r. nr 28, 1937 r. nr 28) a także: Kosmos (1930 r. ser. B z. 1), Ilustrowany Magazyn Tygodniowy – Świat (1932 r. nr 2, i 23, 1934 r. nr 27 i 28), Miesięcznik Heraldyczny (1931 r. nr 4, 1936 r. nr 4 i 5/60), Polska Zbrojna (1930 r. nr 287, 1932 r. nr 146 i nr 308, 1935 r. nr 245) Tęcza (1934 r. nr 8), Technik (1932 r. nr 6), Hejnał (1934 r. nr 8), Medycyna (1935 r. nr 9), Nowiny Społeczno-Lekarskie (1934 r. nr 13/14), Żołnierz Polski (1932 r. nr 24, 1934 r. nr 20, 1935 r. nr 22), Kobieta Współczesna (1933 r. nr 10), Kobieta w świecie i w domu (1934 r. nr 14), Warszawskie Czasopismo Lekarskie (1934 r. nr 425-26).

W tym też okresie o wielkiej uczonej pisały już wszystkie dzienniki polskie. Na czele jest Kurier Warszawski, który poświęca uczonej wiele artykułów, a od numeru 6 z 1938 r. rozpoczyna druk cyklu fragmentów powieści biograficznej pt. „Maria Curie” napisanej przez Ewę Curie. Dużo artykułów ukazuje się także na łamach m. in. Ilustrowanego Kuriera Codziennego (1932 r. nr 150, 1934 r. nr 185, 186, 187 i 188), Gazety Polskiej (1932 r. nr 91 i 247, 1934 r. nr 184, 185, 186, 187 i 194 i 1935 r. nr 162).

Tak liczne publikacje przyczyniły się do tworzenia w świadomości społecznej legendy Marii Skłodowskiej-Curie – genialnej uczonej, wybitnej kobiety, patriotki i wielkiej Polki. Nawet dla osób niewiele mających wspólnego z naukami ścisłymi, dla których zagadnienia współczesnej fizyki czy chemii były całkowicie obce „Madame Curie stała się idolem na następne stulecia oraz inspiracją dla kobiet, które widziały w niej ucieleśnienie swoich własnych marzeń i aspiracji”. ^[5]

Opracowanie: Marzanna Baś, Anna Grzęda, Diana Szymańska
Biblioteka Jagiellońska, Oddział Informacji Naukowej i Katalogów

Roman Mierzecki, Nobel 1903 dla Marii Skłodowskiej-Curie w prasie polskiej,
„Analecta”, nr 1-2, 2003, s. 85-96.
Roman Mierzecki, Prasa polska w 1911 r. wobec Nagrody Nobla dla Marii Skłodowskiej-Curie,
„Analecta”, nr 1-2, 2005, s. 185-204.
Maria Skłodowska-Curie w Paryżu, w czasie uroczystości 25-lecia odkrycia radu, powiedziała:
Moim najgorętszym życzeniem jest powstanie Instytutu Radowego w Polsce.
Obecnie Centrum Onkologii – Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie.
Geniusz i obsesja : wewnętrzny świat Marii Curie / Barbara Goldsmith ;
przeł. Jarosław Szmołda. Wrocław, 2006, s. 7.